«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժամանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրորդին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորոշումներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտրական ծրագրերի հետ, պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ: Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը. գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու անհատ ձեռնարկատերերը, ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10 տոկոսը, որի կեսը՝ 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի: Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտներում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես. Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կուտակային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության երկայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առաջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավորության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործատուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրումները կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձելիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատվության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հավատարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշտադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով նման ծրագրի ներդրման անհամատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրողություններին:
ՀՅԴ ծրագրում կոնկրետացված է միջին աշխատանքային կենսաթոշակի չափը` 63 հազար դրամ, բայց հստակեցված չէ այս կրկնակի բարձրացման մեխանիզմը: Այն համապատասխանում է «յուրաքանչյուր քաղաքացու համար կենսապահովման նվազագույն բյուջեից ոչ ցածր եկամուտ» ապահովելու ելակետային դրույթին, թեև այս ձևակերպումը թույլ չի տալիս հասկանալ, թե որաքանով են գնաճը և ինֆլյացիան` կենսապահովման նվազագույն բյուջեի վրա ազդող երկու հիմնական ռիսկային գործոնները, հաշվի առնված: ՀՅԴ-ի ծրագրային մոտեցումը կառավարության քաղաքականությունից ևս տարբերվում է նրանով, որ ոչ թե միանգամից ու ամբողջական անցում է առաջարկում բաշխողականից պարտադիր կուտակային համակարգի, այլ էվոլյուցիոն` սկզբի համար կենսաթոշակային խառը համակարգ ներդնելու միջոցով: ՀՅԴ-ն, սակայն, չի բացատրում, թե այս երկու ձևերի ինչպիսի համադրում է պատկերացնում, թեև այդ անորոշությունը որոշակի ճկունություն է ապահովում խմբակցության գործողությունների համար` ի տարբերություն ՀԱԿ-ի, որն առաջարկում է կոնկրետ մեխանիզմներ: Սակայն, չնայած այս երկու խմբակցություններն առաջարկվող փաթեթի նկատմամբ հանդես եկան նույն` մերժողական դիրքորոշմամբ, ՀՅԴ-ի հիմնավորումները շատ ավելի առարկայական էին: ՀՅԴ առարկությունները վերաբերում էին քաղաքացիների եկամուտների հարկման մեխանիզմը սկզբունքորեն փոխելուն, ինչն արվում էր փաթեթում ներառված «Եկամտային հարկի մասին» օրենքով (որով, նույնիսկ անկախ եկամուտ ունենալու հանգամանքից, քաղաքացու հարկ վճարելը դառնում էր պարտադիր նորմ): Խմբակցությունը նաև կարծում էր, որ կենսաթոշակային հիմնադրամներում կուտակված միջոցների կառավարման ռիսկայնությունը շատ մեծ է, և որ գործադիրը քանդում է կամավոր կուտակային համակարգը` այս ռեժիմից օգտվող քաղաքացիներին ենթարկելով կրկնակի հարկման: Ավելին՝ ՀՅԴ-ի կարծիքով՝ սա ոչ թե կենսաթոշակային բարեփոխումներին, այլ ընդամենը բանկային համակարգին լրացուցիչ շրջանառու միջոցներով ապահովելուն ուղղված փաթեթ է: Եթե այս հիմնավորումներն ընդունենք որպես վերոնշյալ ծրագրային անորոշության մեղմացում, ապա ՀՅԴ-ն իր քաղաքական կեցվածքով դուրս չի եկել ծրագրային մոտեցումների շրջանակից: «Ժառանգության» նախընտրական ծրագրի` սոցիակական ոլորտին առնչվող բաժնում կենսաթոշակային համակարգը ոչ ներկայով, ոչ էլ, առավել ևս, տեսլականով արտացոլված չէ, հետևաբար դժվար է ասել` այս ոլորտին առնչվող նրա գործունեությունը որքանով է համահունչ կամ հակասող ծրագրին: Կարելի է անգամ կարծել, որ կուսակցությունը կենսաթոշակային համակարգի ընտրության հարցը սոցիալական ապահովման և արդարության մեխանիզմ չի դիտարկում կամ այս ոլորտում էական խնդիրներ չի տեսնում: Սակայն նման ընկալումը չի տեղավորվում ընդհանուր սոցիալական համակարգին վերաբերող նրա ծրագրային մյուս հիմնադրույթների փիլիսոփայության մեջ: Դա է պատճառը, որ մինչև քվեարկությունը «Ժառանգությունը» չհստակեցրեց իր դիրքրոշումը խնդրո առարկայի վերաբերյալ՝ պաշտոնական կարծիք չհնչեցրեց, ելույթով հանդես չեկավ, և փաթեթին, այնուամենայնիվ, դեմ քվեարկեց: Որևէ հիմնավորմամբ իր քվեարկությունը չբացատրելը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Ժառանգությունը» դեմ է արտահայտվել միայն ընդդիմության միասնականությունը չխախտելու նկատառումներով: ԲՀԿ ծրագրի թերևս ամենաընդհանրական և կոնկրետությունից զուրկ հատվածը կենսաթոշակային ոլորտն է: Դրան վերաբերող նրա ծրագրային հենքը ոչ թե համակարգային փոփոխությունների, այլ «աշխատանքի քանակին, որակին, և գնաճին համարժեք» վարձատրության և նորմալ կենսապահովման համար բավարար թոշակի ապահովման անհրաժեշտության դիտարկումն է: ԲՀԿ-ն դնում է ընդամենը «պետական քաղաքականության կատարելագործման» խնդիր, ինչը նշանակում է ծրագրային մակարդակով խրախուսել պարտադիր կուտակային համակարգին անցնելու ներկայիս քաղաքականությունը: Սա բնական է. կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը սկսվել է 2010թ.՝ նախատեսելով, որ 2014թ. պետք է անցում կատարվի պարտադիր կուտակային համակարգին: Այդ ժամանակ ԲՀԿ-ն ոչ միայն կոալիցիայի մաս էր, այլև ստանձնել էր սոցիալական ոլորտի քաղաքականության իրակացման կոալիցիոն քվոտան, այսինքն՝ լիարժեք պատասխանատվություն էր կրում գործադիրի քաղաքական կուրսի համար: 2010 թ.-ի դեկտեմբերին կոնսաթոշակային բարեփոխումների մայր փաթեթին ԲՀԿ-ն կողմ է քվեարկել, 2012 թ.-ին նույն փաթեթում լրացումներ ու փոփոխություններ առաջարկող նախագծերին՝ դեմ , հիմնավորելով, թե պարտադիր կուտակային համակարգին պետք է անցնել «այն ժամանակ, երբ երկրում մի քանի տարի անընդմեջ տնտեսական աճ գրանցվի»: Բայց մեղմելու համար նախկին և ներկա դիրքրոշումների աղաղակող հակասությունը, ԲՀԿ-ն կառչեց միջանկյալ` առայժմ միայն կամավոր կուտակային համակարգը զարգացնելու գաղափարից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2010-11թթ. համակարգային այս փոփոխությունները նրա մասնակցությամբ են սկսվել ու շարունակություն ստացել, ԲՀԿ-ի նորովի մոտեցումը պետք է գնահատել նրա ծրագրային հիմնադրույթներին հակասող և բացառապես քաղաքական-իրավիճակային մոտիվացիայով: ՕԵԿ նախընտրական ծրագրի` կենսաթոշակային ոլորտին վերաբերող հատվածն աչքի է ընկնում կոնկրետացվածությամբ: ՕԵԿ-ն առաջարկում է ոլորտի արմատական բարեփոխում` կուտակային ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ և գործող կենսաթոշակների բարձրացում՝ միջին աշխատավարձի 35 տոկոսից ոչ պակաս: Կարևորված է կենսաթոշակների ինդեքսավորումը գնաճին համապատասխան: Խմբակցությունը կառավարության ներկայացրած փաթեթին կողմ է քվեարկել, ինչը համապատասխանում է ծրագրային հիմնադրույթների առաջին բաղադրիչին: Սակայն քննարկումներին ՕԵԿ-ը գրեթե չի մասնակցել, ինչը թույլ չի տալիս հստակ ասել, թե որքանով է կենսաթաշակային հիմնադրամների և միջոցների կառավարման` օրինագծով նախատեված մեխանիզմները լիարժեք համարում իր ծրագրով կարևորած միջոցների ապահովության իմաստով: Նույնը վերաբերում է նաև ծրագրային երկրորդ` թոշակների բարձրացման բաղադրիչին. սա սկզբունքային պահ է, որովհետև ծրագրում երաշխավորման էլեմենտին նախապայմանային նշանակություն է տրված: Այսինքն՝ քննարկումներից խուսափելը կարելի է ընկալել իբրև խուսափում այս համակարգի արդյունավետության համար քաղաքական պատասխանատվությունից, իսկ կողմ քվեարկելը՝ կոալիցիոն պարտավորվածություն: ՀՀԿ Իրական իշխանություն ունեցող կուսակցության նախընտրական ծրագրում կենսաթոշակային համակարգի վերաբերյալ ընդամենը երկու նախադասություն կա: Դրանցով միայն ամրագրվում է համակարգի բարեփոխումների շարունակականության սկզբունքը, ինչպես նաև դրվում է պետական բյուջեի միջոցներով կենսաթոշակային միջոցները կրկնապատկելու խնդիր: Ծրագիրը զերծ է բարեփոխումների կոնկրետ ժամկետների և մեխանիզմների հստակեցումից: Ուշագրավ է, սակայն, որ ՀՀԿ-ն ծրագրում խոսում է ոչ թե կուտակային համակարգի ներդրման պրոցեսը հանգուցալուծելու, այլ սկսելու մասին, թեև այս փոփոխությունների ուղղությամբ քաղաքական քննարկումներն սկսվել էին դեռևս 2001-2002թթ. և օրենքի տեսք ստացել 2010թ., որի հիման վրա 2011թ. սկսեց գործել կամավոր կուտակային համակարգը: Բացի դրանից, ծրագրի հաշվետվության մասում, որը զուգահեռաբար ներկայացվում է ըստ յուրաքանչյուր ենթաոլորտի, կամավոր կուտակային համակարգի ներդրման մասին առհասարակ որևէ հիշատակում չկա: Սա թույլ է տալիս եզրակացնելու, որ կամավոր կուտակային համակարգի ներդրումը իշխանական կուսակցությունը չի ընկալել իբրև լիարժեք բարեփոխման շրջափուլ: Այսպիսով, ՀՀԿ-ՕԵԿ տանդեմը՝ապահովելով կառավարության ներկայացրած օրենսդրական փաթեթի ընդունումը, ամբողջական պատասխանատվություն ստանձնեց մի համակարգի ներդրման համար, որի պտուղներն սկսելու են ի հայտ գալ 25-26 տարի հետո:
Պարտադիր կուտակային կեսաթոշակին անցնելու նոր բաղադրիչը հասարակության շրջանում դժգոհությունների ալիք է բարձրացրել: Հիմնականում օրենքին կողմ արտահայտվողները պնդում են, որ առանց կուտակային համակարգի այժմյան երիտասարդները թոշակ կարող են չստանալ, քանի որ մենք ծերացող հասարակություն ենք: Իսկ այսօր դժգոհ երիտասարդը համոզված է, որ այդ համակարգը հակասահմանադարական է:«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժամանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրորդին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորոշումներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտրական ծրագրերի հետ, պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ: Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը. գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու անհատ ձեռնարկատերերը, ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10 տոկոսը, որի կեսը՝ 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի: Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտներում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես. Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կուտակային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության երկայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առաջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավորության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործատուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրումները կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձելիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատվության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հավատարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշտադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով նման ծրագրի ներդրման անհամատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրողություններին:
«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժամանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրորդին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորոշումներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտրական ծրագրերի հետ, պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ: Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը. գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու անհատ ձեռնարկատերերը, ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10 տոկոսը, որի կեսը՝ 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի: Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտներում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես. Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կուտակային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության երկայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առաջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավորության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործատուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրումները կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձելիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատվության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հավատարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշտադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով նման ծրագրի ներդրման անհամատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրողություններին:
ՀՅԴ ծրագրում կոնկրետացված է միջին աշխատանքային կենսաթոշակի չափը` 63 հազար դրամ, բայց հստակեցված չէ այս կրկնակի բարձրացման մեխանիզմը: Այն համապատասխանում է «յուրաքանչյուր քաղաքացու համար կենսապահովման նվազագույն բյուջեից ոչ ցածր եկամուտ» ապահովելու ելակետային դրույթին, թեև այս ձևակերպումը թույլ չի տալիս հասկանալ, թե որաքանով են գնաճը և ինֆլյացիան` կենսապահովման նվազագույն բյուջեի վրա ազդող երկու հիմնական ռիսկային գործոնները, հաշվի առնված: ՀՅԴ-ի ծրագրային մոտեցումը կառավարության քաղաքականությունից ևս տարբերվում է նրանով, որ ոչ թե միանգամից ու ամբողջական անցում է առաջարկում բաշխողականից պարտադիր կուտակային համակարգի, այլ էվոլյուցիոն` սկզբի համար կենսաթոշակային խառը համակարգ ներդնելու միջոցով: ՀՅԴ-ն, սակայն, չի բացատրում, թե այս երկու ձևերի ինչպիսի համադրում է պատկերացնում, թեև այդ անորոշությունը որոշակի ճկունություն է ապահովում խմբակցության գործողությունների համար` ի տարբերություն ՀԱԿ-ի, որն առաջարկում է կոնկրետ մեխանիզմներ: Սակայն, չնայած այս երկու խմբակցություններն առաջարկվող փաթեթի նկատմամբ հանդես եկան նույն` մերժողական դիրքորոշմամբ, ՀՅԴ-ի հիմնավորումները շատ ավելի առարկայական էին: ՀՅԴ առարկությունները վերաբերում էին քաղաքացիների եկամուտների հարկման մեխանիզմը սկզբունքորեն փոխելուն, ինչն արվում էր փաթեթում ներառված «Եկամտային հարկի մասին» օրենքով (որով, նույնիսկ անկախ եկամուտ ունենալու հանգամանքից, քաղաքացու հարկ վճարելը դառնում էր պարտադիր նորմ): Խմբակցությունը նաև կարծում էր, որ կենսաթոշակային հիմնադրամներում կուտակված միջոցների կառավարման ռիսկայնությունը շատ մեծ է, և որ գործադիրը քանդում է կամավոր կուտակային համակարգը` այս ռեժիմից օգտվող քաղաքացիներին ենթարկելով կրկնակի հարկման: Ավելին՝ ՀՅԴ-ի կարծիքով՝ սա ոչ թե կենսաթոշակային բարեփոխումներին, այլ ընդամենը բանկային համակարգին լրացուցիչ շրջանառու միջոցներով ապահովելուն ուղղված փաթեթ է: Եթե այս հիմնավորումներն ընդունենք որպես վերոնշյալ ծրագրային անորոշության մեղմացում, ապա ՀՅԴ-ն իր քաղաքական կեցվածքով դուրս չի եկել ծրագրային մոտեցումների շրջանակից: «Ժառանգության» նախընտրական ծրագրի` սոցիակական ոլորտին առնչվող բաժնում կենսաթոշակային համակարգը ոչ ներկայով, ոչ էլ, առավել ևս, տեսլականով արտացոլված չէ, հետևաբար դժվար է ասել` այս ոլորտին առնչվող նրա գործունեությունը որքանով է համահունչ կամ հակասող ծրագրին: Կարելի է անգամ կարծել, որ կուսակցությունը կենսաթոշակային համակարգի ընտրության հարցը սոցիալական ապահովման և արդարության մեխանիզմ չի դիտարկում կամ այս ոլորտում էական խնդիրներ չի տեսնում: Սակայն նման ընկալումը չի տեղավորվում ընդհանուր սոցիալական համակարգին վերաբերող նրա ծրագրային մյուս հիմնադրույթների փիլիսոփայության մեջ: Դա է պատճառը, որ մինչև քվեարկությունը «Ժառանգությունը» չհստակեցրեց իր դիրքրոշումը խնդրո առարկայի վերաբերյալ՝ պաշտոնական կարծիք չհնչեցրեց, ելույթով հանդես չեկավ, և փաթեթին, այնուամենայնիվ, դեմ քվեարկեց: Որևէ հիմնավորմամբ իր քվեարկությունը չբացատրելը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Ժառանգությունը» դեմ է արտահայտվել միայն ընդդիմության միասնականությունը չխախտելու նկատառումներով: ԲՀԿ ծրագրի թերևս ամենաընդհանրական և կոնկրետությունից զուրկ հատվածը կենսաթոշակային ոլորտն է: Դրան վերաբերող նրա ծրագրային հենքը ոչ թե համակարգային փոփոխությունների, այլ «աշխատանքի քանակին, որակին, և գնաճին համարժեք» վարձատրության և նորմալ կենսապահովման համար բավարար թոշակի ապահովման անհրաժեշտության դիտարկումն է: ԲՀԿ-ն դնում է ընդամենը «պետական քաղաքականության կատարելագործման» խնդիր, ինչը նշանակում է ծրագրային մակարդակով խրախուսել պարտադիր կուտակային համակարգին անցնելու ներկայիս քաղաքականությունը: Սա բնական է. կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը սկսվել է 2010թ.՝ նախատեսելով, որ 2014թ. պետք է անցում կատարվի պարտադիր կուտակային համակարգին: Այդ ժամանակ ԲՀԿ-ն ոչ միայն կոալիցիայի մաս էր, այլև ստանձնել էր սոցիալական ոլորտի քաղաքականության իրակացման կոալիցիոն քվոտան, այսինքն՝ լիարժեք պատասխանատվություն էր կրում գործադիրի քաղաքական կուրսի համար: 2010 թ.-ի դեկտեմբերին կոնսաթոշակային բարեփոխումների մայր փաթեթին ԲՀԿ-ն կողմ է քվեարկել, 2012 թ.-ին նույն փաթեթում լրացումներ ու փոփոխություններ առաջարկող նախագծերին՝ դեմ , հիմնավորելով, թե պարտադիր կուտակային համակարգին պետք է անցնել «այն ժամանակ, երբ երկրում մի քանի տարի անընդմեջ տնտեսական աճ գրանցվի»: Բայց մեղմելու համար նախկին և ներկա դիրքրոշումների աղաղակող հակասությունը, ԲՀԿ-ն կառչեց միջանկյալ` առայժմ միայն կամավոր կուտակային համակարգը զարգացնելու գաղափարից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2010-11թթ. համակարգային այս փոփոխությունները նրա մասնակցությամբ են սկսվել ու շարունակություն ստացել, ԲՀԿ-ի նորովի մոտեցումը պետք է գնահատել նրա ծրագրային հիմնադրույթներին հակասող և բացառապես քաղաքական-իրավիճակային մոտիվացիայով: ՕԵԿ նախընտրական ծրագրի` կենսաթոշակային ոլորտին վերաբերող հատվածն աչքի է ընկնում կոնկրետացվածությամբ: ՕԵԿ-ն առաջարկում է ոլորտի արմատական բարեփոխում` կուտակային ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ և գործող կենսաթոշակների բարձրացում՝ միջին աշխատավարձի 35 տոկոսից ոչ պակաս: Կարևորված է կենսաթոշակների ինդեքսավորումը գնաճին համապատասխան: Խմբակցությունը կառավարության ներկայացրած փաթեթին կողմ է քվեարկել, ինչը համապատասխանում է ծրագրային հիմնադրույթների առաջին բաղադրիչին: Սակայն քննարկումներին ՕԵԿ-ը գրեթե չի մասնակցել, ինչը թույլ չի տալիս հստակ ասել, թե որքանով է կենսաթաշակային հիմնադրամների և միջոցների կառավարման` օրինագծով նախատեված մեխանիզմները լիարժեք համարում իր ծրագրով կարևորած միջոցների ապահովության իմաստով: Նույնը վերաբերում է նաև ծրագրային երկրորդ` թոշակների բարձրացման բաղադրիչին. սա սկզբունքային պահ է, որովհետև ծրագրում երաշխավորման էլեմենտին նախապայմանային նշանակություն է տրված: Այսինքն՝ քննարկումներից խուսափելը կարելի է ընկալել իբրև խուսափում այս համակարգի արդյունավետության համար քաղաքական պատասխանատվությունից, իսկ կողմ քվեարկելը՝ կոալիցիոն պարտավորվածություն: ՀՀԿ Իրական իշխանություն ունեցող կուսակցության նախընտրական ծրագրում կենսաթոշակային համակարգի վերաբերյալ ընդամենը երկու նախադասություն կա: Դրանցով միայն ամրագրվում է համակարգի բարեփոխումների շարունակականության սկզբունքը, ինչպես նաև դրվում է պետական բյուջեի միջոցներով կենսաթոշակային միջոցները կրկնապատկելու խնդիր: Ծրագիրը զերծ է բարեփոխումների կոնկրետ ժամկետների և մեխանիզմների հստակեցումից: Ուշագրավ է, սակայն, որ ՀՀԿ-ն ծրագրում խոսում է ոչ թե կուտակային համակարգի ներդրման պրոցեսը հանգուցալուծելու, այլ սկսելու մասին, թեև այս փոփոխությունների ուղղությամբ քաղաքական քննարկումներն սկսվել էին դեռևս 2001-2002թթ. և օրենքի տեսք ստացել 2010թ., որի հիման վրա 2011թ. սկսեց գործել կամավոր կուտակային համակարգը: Բացի դրանից, ծրագրի հաշվետվության մասում, որը զուգահեռաբար ներկայացվում է ըստ յուրաքանչյուր ենթաոլորտի, կամավոր կուտակային համակարգի ներդրման մասին առհասարակ որևէ հիշատակում չկա: Սա թույլ է տալիս եզրակացնելու, որ կամավոր կուտակային համակարգի ներդրումը իշխանական կուսակցությունը չի ընկալել իբրև լիարժեք բարեփոխման շրջափուլ: Այսպիսով, ՀՀԿ-ՕԵԿ տանդեմը՝ապահովելով կառավարության ներկայացրած օրենսդրական փաթեթի ընդունումը, ամբողջական պատասխանատվություն ստանձնեց մի համակարգի ներդրման համար, որի պտուղներն սկսելու են ի հայտ գալ 25-26 տարի հետո:
Պարտադիր կուտակային կեսաթոշակին անցնելու նոր բաղադրիչը հասարակության շրջանում դժգոհությունների ալիք է բարձրացրել: Հիմնականում օրենքին կողմ արտահայտվողները պնդում են, որ առանց կուտակային համակարգի այժմյան երիտասարդները թոշակ կարող են չստանալ, քանի որ մենք ծերացող հասարակություն ենք:
Մարիա Գևորգյան
2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու անհատ ձեռնարկատերերը, ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10 տոկոսը, որի կեսը՝ 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի: Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտներում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես. Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կուտակային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության երկայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առաջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավորության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործատուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրումները կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձելիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատվության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հավատարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշտադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով նման ծրագրի ներդրման անհամատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրողություններին:
ՀՅԴ ծրագրում կոնկրետացված է միջին աշխատանքային կենսաթոշակի չափը` 63 հազար դրամ, բայց հստակեցված չէ այս կրկնակի բարձրացման մեխանիզմը: Այն համապատասխանում է «յուրաքանչյուր քաղաքացու համար կենսապահովման նվազագույն բյուջեից ոչ ցածր եկամուտ» ապահովելու ելակետային դրույթին, թեև այս ձևակերպումը թույլ չի տալիս հասկանալ, թե որաքանով են գնաճը և ինֆլյացիան` կենսապահովման նվազագույն բյուջեի վրա ազդող երկու հիմնական ռիսկային գործոնները, հաշվի առնված: ՀՅԴ-ի ծրագրային մոտեցումը կառավարության քաղաքականությունից ևս տարբերվում է նրանով, որ ոչ թե միանգամից ու ամբողջական անցում է առաջարկում բաշխողականից պարտադիր կուտակային համակարգի, այլ էվոլյուցիոն` սկզբի համար կենսաթոշակային խառը համակարգ ներդնելու միջոցով: ՀՅԴ-ն, սակայն, չի բացատրում, թե այս երկու ձևերի ինչպիսի համադրում է պատկերացնում, թեև այդ անորոշությունը որոշակի ճկունություն է ապահովում խմբակցության գործողությունների համար` ի տարբերություն ՀԱԿ-ի, որն առաջարկում է կոնկրետ մեխանիզմներ: Սակայն, չնայած այս երկու խմբակցություններն առաջարկվող փաթեթի նկատմամբ հանդես եկան նույն` մերժողական դիրքորոշմամբ, ՀՅԴ-ի հիմնավորումները շատ ավելի առարկայական էին: ՀՅԴ առարկությունները վերաբերում էին քաղաքացիների եկամուտների հարկման մեխանիզմը սկզբունքորեն փոխելուն, ինչն արվում էր փաթեթում ներառված «Եկամտային հարկի մասին» օրենքով (որով, նույնիսկ անկախ եկամուտ ունենալու հանգամանքից, քաղաքացու հարկ վճարելը դառնում էր պարտադիր նորմ): Խմբակցությունը նաև կարծում էր, որ կենսաթոշակային հիմնադրամներում կուտակված միջոցների կառավարման ռիսկայնությունը շատ մեծ է, և որ գործադիրը քանդում է կամավոր կուտակային համակարգը` այս ռեժիմից օգտվող քաղաքացիներին ենթարկելով կրկնակի հարկման: Ավելին՝ ՀՅԴ-ի կարծիքով՝ սա ոչ թե կենսաթոշակային բարեփոխումներին, այլ ընդամենը բանկային համակարգին լրացուցիչ շրջանառու միջոցներով ապահովելուն ուղղված փաթեթ է: Եթե այս հիմնավորումներն ընդունենք որպես վերոնշյալ ծրագրային անորոշության մեղմացում, ապա ՀՅԴ-ն իր քաղաքական կեցվածքով դուրս չի եկել ծրագրային մոտեցումների շրջանակից: «Ժառանգության» նախընտրական ծրագրի` սոցիակական ոլորտին առնչվող բաժնում կենսաթոշակային համակարգը ոչ ներկայով, ոչ էլ, առավել ևս, տեսլականով արտացոլված չէ, հետևաբար դժվար է ասել` այս ոլորտին առնչվող նրա գործունեությունը որքանով է համահունչ կամ հակասող ծրագրին: Կարելի է անգամ կարծել, որ կուսակցությունը կենսաթոշակային համակարգի ընտրության հարցը սոցիալական ապահովման և արդարության մեխանիզմ չի դիտարկում կամ այս ոլորտում էական խնդիրներ չի տեսնում: Սակայն նման ընկալումը չի տեղավորվում ընդհանուր սոցիալական համակարգին վերաբերող նրա ծրագրային մյուս հիմնադրույթների փիլիսոփայության մեջ: Դա է պատճառը, որ մինչև քվեարկությունը «Ժառանգությունը» չհստակեցրեց իր դիրքրոշումը խնդրո առարկայի վերաբերյալ՝ պաշտոնական կարծիք չհնչեցրեց, ելույթով հանդես չեկավ, և փաթեթին, այնուամենայնիվ, դեմ քվեարկեց: Որևէ հիմնավորմամբ իր քվեարկությունը չբացատրելը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Ժառանգությունը» դեմ է արտահայտվել միայն ընդդիմության միասնականությունը չխախտելու նկատառումներով: ԲՀԿ ծրագրի թերևս ամենաընդհանրական և կոնկրետությունից զուրկ հատվածը կենսաթոշակային ոլորտն է: Դրան վերաբերող նրա ծրագրային հենքը ոչ թե համակարգային փոփոխությունների, այլ «աշխատանքի քանակին, որակին, և գնաճին համարժեք» վարձատրության և նորմալ կենսապահովման համար բավարար թոշակի ապահովման անհրաժեշտության դիտարկումն է: ԲՀԿ-ն դնում է ընդամենը «պետական քաղաքականության կատարելագործման» խնդիր, ինչը նշանակում է ծրագրային մակարդակով խրախուսել պարտադիր կուտակային համակարգին անցնելու ներկայիս քաղաքականությունը: Սա բնական է. կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը սկսվել է 2010թ.՝ նախատեսելով, որ 2014թ. պետք է անցում կատարվի պարտադիր կուտակային համակարգին: Այդ ժամանակ ԲՀԿ-ն ոչ միայն կոալիցիայի մաս էր, այլև ստանձնել էր սոցիալական ոլորտի քաղաքականության իրակացման կոալիցիոն քվոտան, այսինքն՝ լիարժեք պատասխանատվություն էր կրում գործադիրի քաղաքական կուրսի համար: 2010 թ.-ի դեկտեմբերին կոնսաթոշակային բարեփոխումների մայր փաթեթին ԲՀԿ-ն կողմ է քվեարկել, 2012 թ.-ին նույն փաթեթում լրացումներ ու փոփոխություններ առաջարկող նախագծերին՝ դեմ , հիմնավորելով, թե պարտադիր կուտակային համակարգին պետք է անցնել «այն ժամանակ, երբ երկրում մի քանի տարի անընդմեջ տնտեսական աճ գրանցվի»: Բայց մեղմելու համար նախկին և ներկա դիրքրոշումների աղաղակող հակասությունը, ԲՀԿ-ն կառչեց միջանկյալ` առայժմ միայն կամավոր կուտակային համակարգը զարգացնելու գաղափարից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2010-11թթ. համակարգային այս փոփոխությունները նրա մասնակցությամբ են սկսվել ու շարունակություն ստացել, ԲՀԿ-ի նորովի մոտեցումը պետք է գնահատել նրա ծրագրային հիմնադրույթներին հակասող և բացառապես քաղաքական-իրավիճակային մոտիվացիայով: ՕԵԿ նախընտրական ծրագրի` կենսաթոշակային ոլորտին վերաբերող հատվածն աչքի է ընկնում կոնկրետացվածությամբ: ՕԵԿ-ն առաջարկում է ոլորտի արմատական բարեփոխում` կուտակային ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ և գործող կենսաթոշակների բարձրացում՝ միջին աշխատավարձի 35 տոկոսից ոչ պակաս: Կարևորված է կենսաթոշակների ինդեքսավորումը գնաճին համապատասխան: Խմբակցությունը կառավարության ներկայացրած փաթեթին կողմ է քվեարկել, ինչը համապատասխանում է ծրագրային հիմնադրույթների առաջին բաղադրիչին: Սակայն քննարկումներին ՕԵԿ-ը գրեթե չի մասնակցել, ինչը թույլ չի տալիս հստակ ասել, թե որքանով է կենսաթաշակային հիմնադրամների և միջոցների կառավարման` օրինագծով նախատեված մեխանիզմները լիարժեք համարում իր ծրագրով կարևորած միջոցների ապահովության իմաստով: Նույնը վերաբերում է նաև ծրագրային երկրորդ` թոշակների բարձրացման բաղադրիչին. սա սկզբունքային պահ է, որովհետև ծրագրում երաշխավորման էլեմենտին նախապայմանային նշանակություն է տրված: Այսինքն՝ քննարկումներից խուսափելը կարելի է ընկալել իբրև խուսափում այս համակարգի արդյունավետության համար քաղաքական պատասխանատվությունից, իսկ կողմ քվեարկելը՝ կոալիցիոն պարտավորվածություն: ՀՀԿ Իրական իշխանություն ունեցող կուսակցության նախընտրական ծրագրում կենսաթոշակային համակարգի վերաբերյալ ընդամենը երկու նախադասություն կա: Դրանցով միայն ամրագրվում է համակարգի բարեփոխումների շարունակականության սկզբունքը, ինչպես նաև դրվում է պետական բյուջեի միջոցներով կենսաթոշակային միջոցները կրկնապատկելու խնդիր: Ծրագիրը զերծ է բարեփոխումների կոնկրետ ժամկետների և մեխանիզմների հստակեցումից: Ուշագրավ է, սակայն, որ ՀՀԿ-ն ծրագրում խոսում է ոչ թե կուտակային համակարգի ներդրման պրոցեսը հանգուցալուծելու, այլ սկսելու մասին, թեև այս փոփոխությունների ուղղությամբ քաղաքական քննարկումներն սկսվել էին դեռևս 2001-2002թթ. և օրենքի տեսք ստացել 2010թ., որի հիման վրա 2011թ. սկսեց գործել կամավոր կուտակային համակարգը: Բացի դրանից, ծրագրի հաշվետվության մասում, որը զուգահեռաբար ներկայացվում է ըստ յուրաքանչյուր ենթաոլորտի, կամավոր կուտակային համակարգի ներդրման մասին առհասարակ որևէ հիշատակում չկա: Սա թույլ է տալիս եզրակացնելու, որ կամավոր կուտակային համակարգի ներդրումը իշխանական կուսակցությունը չի ընկալել իբրև լիարժեք բարեփոխման շրջափուլ: Այսպիսով, ՀՀԿ-ՕԵԿ տանդեմը՝ապահովելով կառավարության ներկայացրած օրենսդրական փաթեթի ընդունումը, ամբողջական պատասխանատվություն ստանձնեց մի համակարգի ներդրման համար, որի պտուղներն սկսելու են ի հայտ գալ 25-26 տարի հետո:
Պարտադիր կուտակային կեսաթոշակին անցնելու նոր բաղադրիչը հասարակության շրջանում դժգոհությունների ալիք է բարձրացրել: Հիմնականում օրենքին կողմ արտահայտվողները պնդում են, որ առանց կուտակային համակարգի այժմյան երիտասարդները թոշակ կարող են չստանալ, քանի որ մենք ծերացող հասարակություն ենք: Իսկ այսօր դժգոհ երիտասարդը համոզված է, որ այդ համակարգը հակասահմանադարական է:«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժամանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրորդին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորոշումներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտրական ծրագրերի հետ, պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ: Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը. գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու անհատ ձեռնարկատերերը, ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10 տոկոսը, որի կեսը՝ 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի: Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտներում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես. Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կուտակային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության երկայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առաջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավորության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործատուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրումները կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձելիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատվության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հավատարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշտադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով նման ծրագրի ներդրման անհամատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրողություններին:
«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը Ազգային ժողովն ընդունեց քաղաքական բևեռացման պայմաններում: 4 խմբակցություններ առաջին ընթերցման ժամանակ բոյկոտեցին փաթեթի քվեարկությունը, իսկ երկրորդին հիմնականում դեմ քվեարկեցին: Խորհրդարանական ուժերի դիրքորոշումներն ու քվեարկությունները համադրելով նրանց նախընտրական ծրագրերի հետ, պարզ է դառնում, որ բևեռացումը հիմնականում քաղաքական ենթատեքստ ուներ: Տեղեկանք. 2012 թ. նոյեմբերի 12-ին Ազգային Ժողովը ձայների 69 կողմ, 32 դեմ հարաբերակցությամբ ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքում և հարակից 11 օրենքներում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու կառավարության օրենսդրական առաջարկը: Փաթեթով կառավարությունը լրացումներ էր կատարում դեռևս 2010-ին ընդունված մայր փաթեթում, որով Հայաստանում ներդրվում է կենսաթոշակային համակարգի բազմաստիճան մոդելը. գործող բաշխողական համակարգը լրացվում է երկու նոր՝պարտադիր և կամավոր կուտակային աստիճաններով։ Կամավոր կենսաթոշակային համակարգը Հայաստանում ներդվել է 2011 թ.-ից, 2014 նախատեսվում է պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրումը: Վերջինիս հիմքում դրվում է ոչ թե աշխատանքային ստաժը, այլ կատարված սոցիալական վճարումների չափը:
2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դառնում այն վարձու աշխատողներն ու անհատ ձեռնարկատերերը, ովքեր չեն բոլորել 40 տարեկանը:
Պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային վճարները կազմելու են աշխատավարձի 10 տոկոսը, որի կեսը՝ 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը։
Կենսաթոշակային գումարները ինդեքսավորվելու են ըստ գնաճի և ինֆլյացիայի տեմպերի: Միջոցները կուտակվելու են հիմնադրամներում և ներդրվելու են տնտեսության տարբեր ոլորտներում` շահույթ ապահովելու նպատակով
Հայ ազգային կոնգրես. Դեռևս 2010թ. հրապարակած կենսաթոշակային բարեփոխումների մասին իր հեղինակած ծրագրով Կոնգրեսն առաջ էր քաշում կենսաթոշակային խառը` բաշխողականին զուգահեռ կամավոր կուտակային համակարգի մոդելը: Այն կառավարության երկայացրած օրենսդրական փաթեթին հակադրվում է 3 հիմնական կետում: Առաջին` Կոնգրեսը նախապատվությունը տալիս է կենսաթոշակի կուտակման կամավորության սկզբունքին, կառավարությունը` պարտադիր: Երկրորդ` ըստ ՀԱԿ-ի` կենսաթոշակի մաս կազմող համավճարները պետք է մուծի գործատուն, փաթեթով այդ պարտականությունը դրվում է պետբյուջեի վրա: Երրորդ` կենսաթոշակային հիմնադրամների գումարները պետք է մնան Հայաստանում և ներդրվեն երկրի տնտեսության արտադրական և սոցիալական ենթակառուցվածքներում, և պետությունն էլ պետք է վերահսկի ակտիվների կառավարումը, մինչդեռ ընդունված փաթեթով նման սահմանափումներ դրված չեն: ՀԱԿ-ն առաջարկում է նաև աշխատավարձում կենսաթոշակային վճարների չափաբաժնի աստիճանական աճ՝ տասը տարի հետո 8 տոկոսի հասցնելու հեռանկարով: Շեշտադրումները կատարում է կենսաթոշակային միջոցների վերադարձելիության, կառավարման ռիսկերի նվազեցման և պետության պատասխանատվության վրա: Ըստ այդմ` դեմ քվեարկելով կառավարության ներկայացրած փաթեթին` ՀԱԿ-ը հավատարիմ է մնում իր ծրագրային հիմնադրույթներին, քանի որ դրանք փաթեթին հակասում են սկզբունքային կետերում: Սակայն ՀԱԿ-ն իր դիրքրոշումը ԱԺ-ում պաշտպանեց ոչ այնքան այդ հակադրությունների վրա շեշտադրումներ կատարելով` որքան պատճառաբանելով նման ծրագրի ներդրման անհամատեղելիությունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրողություններին:
ՀՅԴ ծրագրում կոնկրետացված է միջին աշխատանքային կենսաթոշակի չափը` 63 հազար դրամ, բայց հստակեցված չէ այս կրկնակի բարձրացման մեխանիզմը: Այն համապատասխանում է «յուրաքանչյուր քաղաքացու համար կենսապահովման նվազագույն բյուջեից ոչ ցածր եկամուտ» ապահովելու ելակետային դրույթին, թեև այս ձևակերպումը թույլ չի տալիս հասկանալ, թե որաքանով են գնաճը և ինֆլյացիան` կենսապահովման նվազագույն բյուջեի վրա ազդող երկու հիմնական ռիսկային գործոնները, հաշվի առնված: ՀՅԴ-ի ծրագրային մոտեցումը կառավարության քաղաքականությունից ևս տարբերվում է նրանով, որ ոչ թե միանգամից ու ամբողջական անցում է առաջարկում բաշխողականից պարտադիր կուտակային համակարգի, այլ էվոլյուցիոն` սկզբի համար կենսաթոշակային խառը համակարգ ներդնելու միջոցով: ՀՅԴ-ն, սակայն, չի բացատրում, թե այս երկու ձևերի ինչպիսի համադրում է պատկերացնում, թեև այդ անորոշությունը որոշակի ճկունություն է ապահովում խմբակցության գործողությունների համար` ի տարբերություն ՀԱԿ-ի, որն առաջարկում է կոնկրետ մեխանիզմներ: Սակայն, չնայած այս երկու խմբակցություններն առաջարկվող փաթեթի նկատմամբ հանդես եկան նույն` մերժողական դիրքորոշմամբ, ՀՅԴ-ի հիմնավորումները շատ ավելի առարկայական էին: ՀՅԴ առարկությունները վերաբերում էին քաղաքացիների եկամուտների հարկման մեխանիզմը սկզբունքորեն փոխելուն, ինչն արվում էր փաթեթում ներառված «Եկամտային հարկի մասին» օրենքով (որով, նույնիսկ անկախ եկամուտ ունենալու հանգամանքից, քաղաքացու հարկ վճարելը դառնում էր պարտադիր նորմ): Խմբակցությունը նաև կարծում էր, որ կենսաթոշակային հիմնադրամներում կուտակված միջոցների կառավարման ռիսկայնությունը շատ մեծ է, և որ գործադիրը քանդում է կամավոր կուտակային համակարգը` այս ռեժիմից օգտվող քաղաքացիներին ենթարկելով կրկնակի հարկման: Ավելին՝ ՀՅԴ-ի կարծիքով՝ սա ոչ թե կենսաթոշակային բարեփոխումներին, այլ ընդամենը բանկային համակարգին լրացուցիչ շրջանառու միջոցներով ապահովելուն ուղղված փաթեթ է: Եթե այս հիմնավորումներն ընդունենք որպես վերոնշյալ ծրագրային անորոշության մեղմացում, ապա ՀՅԴ-ն իր քաղաքական կեցվածքով դուրս չի եկել ծրագրային մոտեցումների շրջանակից: «Ժառանգության» նախընտրական ծրագրի` սոցիակական ոլորտին առնչվող բաժնում կենսաթոշակային համակարգը ոչ ներկայով, ոչ էլ, առավել ևս, տեսլականով արտացոլված չէ, հետևաբար դժվար է ասել` այս ոլորտին առնչվող նրա գործունեությունը որքանով է համահունչ կամ հակասող ծրագրին: Կարելի է անգամ կարծել, որ կուսակցությունը կենսաթոշակային համակարգի ընտրության հարցը սոցիալական ապահովման և արդարության մեխանիզմ չի դիտարկում կամ այս ոլորտում էական խնդիրներ չի տեսնում: Սակայն նման ընկալումը չի տեղավորվում ընդհանուր սոցիալական համակարգին վերաբերող նրա ծրագրային մյուս հիմնադրույթների փիլիսոփայության մեջ: Դա է պատճառը, որ մինչև քվեարկությունը «Ժառանգությունը» չհստակեցրեց իր դիրքրոշումը խնդրո առարկայի վերաբերյալ՝ պաշտոնական կարծիք չհնչեցրեց, ելույթով հանդես չեկավ, և փաթեթին, այնուամենայնիվ, դեմ քվեարկեց: Որևէ հիմնավորմամբ իր քվեարկությունը չբացատրելը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Ժառանգությունը» դեմ է արտահայտվել միայն ընդդիմության միասնականությունը չխախտելու նկատառումներով: ԲՀԿ ծրագրի թերևս ամենաընդհանրական և կոնկրետությունից զուրկ հատվածը կենսաթոշակային ոլորտն է: Դրան վերաբերող նրա ծրագրային հենքը ոչ թե համակարգային փոփոխությունների, այլ «աշխատանքի քանակին, որակին, և գնաճին համարժեք» վարձատրության և նորմալ կենսապահովման համար բավարար թոշակի ապահովման անհրաժեշտության դիտարկումն է: ԲՀԿ-ն դնում է ընդամենը «պետական քաղաքականության կատարելագործման» խնդիր, ինչը նշանակում է ծրագրային մակարդակով խրախուսել պարտադիր կուտակային համակարգին անցնելու ներկայիս քաղաքականությունը: Սա բնական է. կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրումը սկսվել է 2010թ.՝ նախատեսելով, որ 2014թ. պետք է անցում կատարվի պարտադիր կուտակային համակարգին: Այդ ժամանակ ԲՀԿ-ն ոչ միայն կոալիցիայի մաս էր, այլև ստանձնել էր սոցիալական ոլորտի քաղաքականության իրակացման կոալիցիոն քվոտան, այսինքն՝ լիարժեք պատասխանատվություն էր կրում գործադիրի քաղաքական կուրսի համար: 2010 թ.-ի դեկտեմբերին կոնսաթոշակային բարեփոխումների մայր փաթեթին ԲՀԿ-ն կողմ է քվեարկել, 2012 թ.-ին նույն փաթեթում լրացումներ ու փոփոխություններ առաջարկող նախագծերին՝ դեմ , հիմնավորելով, թե պարտադիր կուտակային համակարգին պետք է անցնել «այն ժամանակ, երբ երկրում մի քանի տարի անընդմեջ տնտեսական աճ գրանցվի»: Բայց մեղմելու համար նախկին և ներկա դիրքրոշումների աղաղակող հակասությունը, ԲՀԿ-ն կառչեց միջանկյալ` առայժմ միայն կամավոր կուտակային համակարգը զարգացնելու գաղափարից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2010-11թթ. համակարգային այս փոփոխությունները նրա մասնակցությամբ են սկսվել ու շարունակություն ստացել, ԲՀԿ-ի նորովի մոտեցումը պետք է գնահատել նրա ծրագրային հիմնադրույթներին հակասող և բացառապես քաղաքական-իրավիճակային մոտիվացիայով: ՕԵԿ նախընտրական ծրագրի` կենսաթոշակային ոլորտին վերաբերող հատվածն աչքի է ընկնում կոնկրետացվածությամբ: ՕԵԿ-ն առաջարկում է ոլորտի արմատական բարեփոխում` կուտակային ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ և գործող կենսաթոշակների բարձրացում՝ միջին աշխատավարձի 35 տոկոսից ոչ պակաս: Կարևորված է կենսաթոշակների ինդեքսավորումը գնաճին համապատասխան: Խմբակցությունը կառավարության ներկայացրած փաթեթին կողմ է քվեարկել, ինչը համապատասխանում է ծրագրային հիմնադրույթների առաջին բաղադրիչին: Սակայն քննարկումներին ՕԵԿ-ը գրեթե չի մասնակցել, ինչը թույլ չի տալիս հստակ ասել, թե որքանով է կենսաթաշակային հիմնադրամների և միջոցների կառավարման` օրինագծով նախատեված մեխանիզմները լիարժեք համարում իր ծրագրով կարևորած միջոցների ապահովության իմաստով: Նույնը վերաբերում է նաև ծրագրային երկրորդ` թոշակների բարձրացման բաղադրիչին. սա սկզբունքային պահ է, որովհետև ծրագրում երաշխավորման էլեմենտին նախապայմանային նշանակություն է տրված: Այսինքն՝ քննարկումներից խուսափելը կարելի է ընկալել իբրև խուսափում այս համակարգի արդյունավետության համար քաղաքական պատասխանատվությունից, իսկ կողմ քվեարկելը՝ կոալիցիոն պարտավորվածություն: ՀՀԿ Իրական իշխանություն ունեցող կուսակցության նախընտրական ծրագրում կենսաթոշակային համակարգի վերաբերյալ ընդամենը երկու նախադասություն կա: Դրանցով միայն ամրագրվում է համակարգի բարեփոխումների շարունակականության սկզբունքը, ինչպես նաև դրվում է պետական բյուջեի միջոցներով կենսաթոշակային միջոցները կրկնապատկելու խնդիր: Ծրագիրը զերծ է բարեփոխումների կոնկրետ ժամկետների և մեխանիզմների հստակեցումից: Ուշագրավ է, սակայն, որ ՀՀԿ-ն ծրագրում խոսում է ոչ թե կուտակային համակարգի ներդրման պրոցեսը հանգուցալուծելու, այլ սկսելու մասին, թեև այս փոփոխությունների ուղղությամբ քաղաքական քննարկումներն սկսվել էին դեռևս 2001-2002թթ. և օրենքի տեսք ստացել 2010թ., որի հիման վրա 2011թ. սկսեց գործել կամավոր կուտակային համակարգը: Բացի դրանից, ծրագրի հաշվետվության մասում, որը զուգահեռաբար ներկայացվում է ըստ յուրաքանչյուր ենթաոլորտի, կամավոր կուտակային համակարգի ներդրման մասին առհասարակ որևէ հիշատակում չկա: Սա թույլ է տալիս եզրակացնելու, որ կամավոր կուտակային համակարգի ներդրումը իշխանական կուսակցությունը չի ընկալել իբրև լիարժեք բարեփոխման շրջափուլ: Այսպիսով, ՀՀԿ-ՕԵԿ տանդեմը՝ապահովելով կառավարության ներկայացրած օրենսդրական փաթեթի ընդունումը, ամբողջական պատասխանատվություն ստանձնեց մի համակարգի ներդրման համար, որի պտուղներն սկսելու են ի հայտ գալ 25-26 տարի հետո:
Պարտադիր կուտակային կեսաթոշակին անցնելու նոր բաղադրիչը հասարակության շրջանում դժգոհությունների ալիք է բարձրացրել: Հիմնականում օրենքին կողմ արտահայտվողները պնդում են, որ առանց կուտակային համակարգի այժմյան երիտասարդները թոշակ կարող են չստանալ, քանի որ մենք ծերացող հասարակություն ենք:
Մարիա Գևորգյան
How to make money from betting on sports - WorkToEarn
ReplyDeleteWhen a sports bettor หารายได้เสริม places a bet on the outcome of a sporting event or match, the odds drop. For example, a $100 bettor will see a $100